شب قدر از دو جهت براي ما گرامي است. و ما هم غير از اين دو عنصر محوري چيزي نداريم؛ و اين شب مي تواند جامع آن دو عنصر محوري باشد. يکي جريان «قرآن» است و ديگري جريان «عترت». اين همان ثقلين و دو وزنه وزين است که رسول اکرم(ص) از طرف ذات اقدس اله به جوامع انساني و اسلامي، بالاخص به مجامع شيعه معرفي کرد؛ فرمود: اني تارک فيکم الثقلين (1). شب قدر شب توسل به قرآن است و عترت.
اينکه گفتند: قرآن به دست بگيريد، دعايي دارد؛ بعد بر بالاي سر بگذاريد، دعايي دارد؛ و نام اين 14معصوم را ببريد، براي آن است که قرآن در کنار عترت است و عترت در کنار قرآن است و اين دو ثقل و وزنه وزين، وسيله توسل ما به خداي سبحانند. يک توضيح کوتاهي درباره توسل به قرآن و عترت ارائه بشود تا ان شاءالله با قلب باز، توسل به قرآن و عترت را موفق بشويم و آن برکات نهايي را از ذات اقدس اله مسالت بکنيم.

دور بودن عده اي از بندگان در عين نزديکي خدا به آنان
آن امور عبارت از اين است: در جريان قرب و بعد زماني يا زميني اين نسبت مساوي است؛ يعني اگر چيزي به چيز ديگر نزديک بود، آن هم به اين نزديک است؛ يا از او دور بود، آن هم نسبت به اين دور است. ولي در قرب و بعد معنوي اين چنين نيست؛ ممکن است يکي نزديک باشد و ديگري دور. خداي سبحان در عين حال که به همه نزديک است، هو معکم اينما کنتم (2)؛ ولي يک عده ينادون من مکان بعيد (3). کافران و ملحدان و منافقان از خدا دورند. در اضافه هاي اشراقي اينطور است، در قرب و بعد معنوي اينطور است که خدا نزديک است، ولي بنده دور.

نزديک شدن بندگان به خدا با مدد وسائل تقرب
اگر بنده دور، بخواهد به خداي نزديک، نزديک بشود؛ وسيله مي طلبد. عبادت او وسيله است، قرآن و عترت وسيله است؛ آيه وابتغوا اليه الوسيله (4) هم تثبيت کرده است که يک سلسله امور، وسيله اند. لکن شب قدر که بهترين شب هاي ايام سال است، شب توسل به قرآن است و عترت. که ما اين دو وسيله را محترم بشماريم، بالاي سر بگذاريم، اسامي مقدسه را بر لبانمان جاري بکنيم، و به خداي سبحان متوسل بشويم تا اين بعدمان را به قرب نزديک بکنيم و خود را نجات بدهيم، براي ابد رهايي پيدا کنيم. چون اگر خداي ناکرده کسي در اين ايام خود را آزاد نکند، هميشه برده است؛ و انسان برده بدهکار را به گرو مي گيرند. اگر کسي بدهکار بود، حق خدا را اداء نکرد، مديون را گرو مي گيرند.

گرو بودن جان انسان گنهکار در بند اعمال خود
اينکه در قرآن فرمود: کل نفس بما کسبت رهينه (5)، کل امري بما کسب رهين (6)، مرهون بودن، مال مديون هاست. و در جريان دين عادي و مالي، ملک را رهن مي گيرند، ولي در مسائل اعتقادي و اخلاقي خود انسان را به گرو مي گيرند. اگر کسي حق خدا را اداء نکرد، خود آن شخص را به گرو مي گيرند. او در بند است و آزاد نيست تا حق را اداء کند. و در خطبه نوراني رسول گرامي(ص) آمده است که: ان انفسکم مرهونه بذنوبکم ففکوها باستغفارکم (7). يعني شما که گناه کرديد، بدهکاريد؛ مديون بايد رهن بدهد، و خدا خود شما را گرو مي گيرد، شما دربنديد؛ در ماه مبارک رمضان با استغفار، خود را آزاد کنيد.

اشراف «مقربان» بر «احرار»
اين توسل به قرآن و عترت براي آزادسازي خود ماست که بشويم جزو احرار. از آن به بعد هم مراحل فراواني در پيش هست. اگر آزاد شديم، تازه مي شويم «اصحاب يمين»! از صحاب يمين تا مقربين شدن فاصله فراوان است. کل نفس بما کسبت رهينه. الا اصحاب اليمين (8). آنها که اصحاب ميمنت اند، کارشان ميمون و مبارک است، شر و فساد و فتنه اي در گفتار و رفتار و نوشتار آنها نيست، آنها آزادند، جزو احرارند. ولي بين آنها و بين مقربين فاصله فراوان است. آنها تحت اشراف مقربانند؛ هر کاري بکنند، مقربان مي بينند. ان کتاب الابرار لفي عليين. و ما ادراک ما علييون. کتاب مرقوم. يشهده المقربون (9). نامه اعمال ابرار تحت اشراف و اشراق مقربان است. مقربان درجات والايي دارند که ابرار فاقد آن درجاتند.

توسل به قرآن و عترت در شب قدر
ما تلاش و کوشش مان در اين شب بايد اين باشد که خود را جزو احرار و آزادمردان عالم بکنيم و بشويم جزو اصحاب يمين؛ از آن به بعد ان شاءالله اميد نيل به مقام مقربان هم هست. آن وسيله مهمي که بتواند فک رهن کند، برده اي را آزاد کند، بسته اي را رها کند؛ قرآن است و عترت. و نمودار عترت و نماد عترت علي بن ابيطالب است که اين شب ها متعلق به ذات مقدس علي(ع) است. اگر کسي ولايت را در دل و قرآن را در جان داشته باشد، با اين دو وزنه وزين به خداي سبحان متوسل بشود. و قرآن به سر بگذارد، اين يعني قرآن در راس امور ماست و نام 14معصوم را بردن يعني اينها مفسران قرآنند، اينها مجريان قرآنند، اينها مبينان قرآنند، اينها قرآن شناسانند، اينها حافظان حدود قرآنند و مانند آن. بنابراين وظيفه ما در شب هاي قدر توسل به اين دو ثقل و وزنه وزين است تا به خدا نزديک بشويم.

تجلي ويژه خداي سبحان در بعضي از ايام همچون شب قدر
مطلب ديگر آن است که هميشه مي شود به اين دو وزنه متوسل شد، لکن ليله القدر خصيصه اي دارد که ليالي ديگر و زمان هاي ديگر فاقد آن خصيصه اند. براي جريان قوم موساي کليم (ع) يک موفقيت هايي بود که خداي سبحان فرمود: و ذکرهم بايام الله (01). به موساي کليم فرمود: يک روزهايي است که خداي سبحان در آن روزها تجلي ويژه دارد و باعث موفقيت بني اسرائيل مستضعف است و مايه سرنگوني فراعنه. مردم را به آن ايام الله متذکر بکن تا اينها از صبور و صابربودن به (صبار) بودن برسند و کامياب بشوند در پيروزي. در اسلام ليله قدر به منزله ايام الله جريان موساي کليم است.

براندازي ظلم و ستم در سايه احياي شب قدر
اگر کسي اين ليله قدر را احياء کند، قرآن را احياء کند و ولايت را احياء کند، فرعون هاي هر عصري هم سرنگون خواهند شد؛ ديگر نه ظلمي در عراق مي بينيم، نه ستمي در افغانستان مشاهده مي کنيم، نه خونريزي و خونخواري در فلسطين و نه در جاهاي ديگر! به موساي کليم فرمود: مردم را به ايام الله متذکر کن تا ستم برافتد؛ به نبي ما هم فرمود: مردم را به ليله قدر متذکر کن تا ستم برافتد. بنابراين اين ليله قدر براي ما تعيين کننده است.

اشک و آه؛ سلاح مؤمنان در برابر دشمنان
ما چون برحقيم، بايد به حقيقت متوسل بشويم. بيش از آن مقداري که ما به «آهن» تکيه داريم، به «آه» تکيه مي کنيم. ما سلاحمان در استجابت ادعيه مان ناله و آه ماست که در دعاي کميل مي خوانيم: و سلاحه البکاء (11). خدايا! به ما گفتي مسلح بشو؛ سلاح ما اشک ماست و ما اين اشک را در شب هاي قدر ذخيره مي کنيم. يک ملت ضعيف و قليل، کم من فئه قليله؛ اگر بخواهد غلبت فئه کثيره؛ بايد باذن الله باشد. و خداي سبحان زماني مردم عراق و افغانستان و فلسطين را نجات مي دهد که شيعيان ايران با اشک از ذات اقدس اله نصرت اينها را طلب بکنند. صرف تاسف و تاثر ظاهري اثري ندارد. همان بني اسرائيلي که روزي از فرعون نجات پيدا کرده اند، امروز دارند کار فراعنه را انجام مي دهند! خداي سبحاني که به آنها فرمود: ما به شما قدرت داديم: فينظر کيف تعملون، لننظر کيف تعملون (21)؛ به مسلمانها هم مي فرمايد: اگر مسلح بشويد به سلاح اشک و ناله و دعا، شما را هم موفق خواهيم کرد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1) مستدرک الوسائل/11/ 473 2) حديد/4 3) فصلت/44
4) مائده/53 5) مدثر/ 83 6) طور/ 21
7) وسائل الشيعه/10/413 8) مدثر/ 83 و 93 9) مطففين/ 81 تا 21
01) ابراهيم/ 5 11) مفاتيح الجنان/ دعاي کميل 21) بحارالانوار/65/ 26

سخنراني آيت الله جوادي آملي (دام ظله العالي) در مراسم احياي شب 19ماه مبارک رمضان مسجد اعظم قم- 21/8/3831